Cần xé: đặc điểm, công dụng, ý nghĩa và kỹ thuật đan

Cần xé là một vật dụng hữu ích và cần thiết trong đời sống của người dân Việt. Nó không chỉ là một công cụ lao động mà còn là một biểu tượng của sự cần cù, chịu khó của người nông dân. Bài viết sau đây sẽ giới thiệu về khái niệm cần xé là gì, có từ khi nào, phân loại và ý nghĩa của cần xé tre.

Cần xé là gì?

Cần xé (tên gọi khác: cà xé) là một vật dụng dùng để đựng đồ, được làm chủ yếu bằng nguyên liệu tre trúc kết hợp với dây mây. Có hình dáng giống như cái giỏ tre, miệng rộng, đáy sâu, có quai xách. Cần xé có mặt từ rất lâu đời trong đời đời sống của người Việt. Đặc biệt là ở vùng đồng bằng sông Cửu Long.

Cần xé có từ khi nào?

Theo một số tư liệu, cần xé tre có nguồn gốc từ cái sọt tre ở miền Bắc và cái gùi tre của đồng bào các dân tộc miền núi. Lục lại lịch sử từ thời nhà Trần có ghi rằng: “Phạm Ngũ Lão, ngồi đan sọt giữa đường, mãi mê suy ngẫm chuyện đánh giặc Nguyên cướp nước, bị quân lính của Hưng Đạo Vương dọn đường đâm trúng đùi mà không hay!”. Vậy là, ngay đời Trần cách đây gần ngàn năm, đã có nghề đan sọt (tiền thân của nghề đan cần xé).

Cần xé được biết tới là vật dụng có từ rất lâu trong đời sống người Việt. Khi nhà Nguyễn nam tiến với mục đích khai hoang mở rộng bờ cõi. Đời sống chủ yếu dựa vào nông nghiệp vì vậy đòi hỏi nhiều nông cụ, vật dụng, phương tiện hỗ trợ. Để thích nghi với hoàn cảnh mới về sản xuất, giao thương, trao đổi mua bán hàng hóa. Cái cần xé tre được ra đời và đã gắn liền với cuộc sống của người dân Nam Bộ trong mấy trăm năm qua. Thời gian này cũng là thời gian nghề chằm lá dừa nước ra đời.

Công dụng của cái cần xé tre

Cần xé tre có công dụng chính dùng chứa đựng các loại hàng hóa, nông sản, thủy sản, vật liệu xây dựng,… Ngoài ra còn được dùng để đo lường đong đếm hàng hóa. Một số loại hàng hóa thường được chứa bằng cần xé như:

• Trong nông nghiệp: cần xé được dùng để đựng lúa, gạo, phân bón, nông sản,… giúp người dân thuận tiện trong việc vận chuyển, cất trữ hàng hóa.
• Trong xây dựng: cần xé được dùng để đựng cát, đá, vật liệu xây dựng,… giúp người dân thuận tiện trong việc vận chuyển vật liệu.
• Trong đời sống hằng ngày: cần xé được dùng để đựng củi, trái cây, đồ dùng,… giúp người dân thuận tiện trong việc đi chợ, mua bán.

Cần xé còn được dùng làm đồ trang trí nhà cửa, sân vườn. Dùng làm quà tặng cho bạn bè, người thân trong các dịp lễ, tết. Ngoài ra người ta còn sử dụng thay cho chậu trồng cây. Với ưu điểm thông thoáng, thoát nước tốt, giúp cây phát triển rất tốt so với các loại chậu nhựa thông thường.

Cần xé có mấy loại?

Cần xé có khá nhiều loại, được phân chia theo chức năng, kích cỡ và chất liệu.

• Về chức năng sử dụng, cần xé được chia ra làm 2-3 loại.
• Về kích cỡ được chia làm 3 loại: size nhỏ, vừa và lớn, loại size lớn có thể chứa được tới 200kg.
• Về chất liệu được chia làm 2 loại: cần xé được làm từ tre trúc và cần xé nhựa.
• Về yêu cầu: có 2 loại cần xé đặt (làm theo yêu cầu của khách) và cần xé hàng (làm thương mại). Loại cần xé “đặt” bao giờ cũng đảm bảo kỹ thuật hơn. Bởi người thợ vừa phải bỏ nhiều sức lực, công cán; vừa phải sử dụng nguyên vật liệu đủ tiêu chuẩn, nên giá bán đắc hơn cần xé “hàng”.

Ý nghĩa của cái cần xé tre

Ý nghĩa vật chất

Cần xé là một vật dụng hữu ích, cần thiết trong đời sống sản xuất của người nông dân. Nó được dùng để đựng lúa, gạo, phân bón, nông sản, vật liệu xây dựng,… Giúp người dân thuận tiện trong việc vận chuyển, cất trữ hàng hóa. Nghề đan cần xé giúp cho cuộc sống của bà con nông dân được cải thiện. Giúp cho nhiều người có thêm công ăn việc làm trong những dịp rảnh rỗi.

Ý nghĩa văn hóa

Cần xé là một vật dụng mang đậm bản sắc văn hóa của người Việt. Nó là một biểu tượng của sự cần cù, chịu khó của người nông dân. Đồng thời, cần xé cũng là một nét đẹp trong văn hóa làng nghề truyền thống của Việt Nam. Cần xé không chỉ có ý nghĩa vật chất mà còn có ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Nó là một minh chứng cho sự sáng tạo và khéo léo của người nông dân. Đồng thời, cần xé cũng là một nét đẹp văn hóa cần được gìn giữ và phát huy.

Kỹ thuật đan cần xé

Kỹ thuật đan cần xé là một kỹ thuật truyền thống của người Việt Nam. Còn được sử dụng để làm ra các vật dụng như cần xé, thúng, rổ,… Kỹ thuật này đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ và kiên nhẫn của người thợ.

Cần xé được đan bằng nan tre, nứa là chủ yếu, nguyên liệu phụ là dây mây. Tre, trúc cũng là loại cây phổ biến và có nguồn nguyên liệu dồi dào ngoài tự nhiên. Tại một số tỉnh miền Nam thời trước, gần như cạnh mỗi nhà đều được trồng một vài bụi tre, trúc.

Các bước chuẩn bị và sơ chế nguyên liệu

Để đan cần xé, người thợ cần chuẩn bị các nguyên liệu sau:

• Nan tre, trúc cần có độ cứng cáp, dẻo dai và đều nhau. Nan tre, trúc được cắt thành các đoạn có độ dài phù hợp với kích thước của cần xé.
• Dây mây được dùng để buộc các nan tre, trúc lại với nhau. Dây mây cần có độ chắc chắn và bền.
• Lựa chọn và sơ chế nguyên liệu tre: nan tre, trúc được lựa chọn kỹ lưỡng, loại bỏ những đoạn bị mốc, mục. Sau đó, nan tre, trúc được ngâm trong nước khoảng 1-2 ngày để mềm ra và dễ uốn cong.

Quy trình đan cần xé gồm các bước sau

• Đan phần đáy cần xé: nan tre, trúc được đan thành vòng tròn, sau đó đan tiếp các vòng tròn khác nhỏ dần ở phía trong.
• Đan phần thân cần xé: nan tre, trúc được đan thành hình trụ, có chiều cao tương ứng với chiều cao của cần xé.
• Đan phần miệng cần xé: nan tre, trúc được đan thành hình vòng cung, sau đó đan tiếp các vòng cung nhỏ dần ở phía trong.
• Làm quai cầm: nan tre, trúc được uốn cong thành quai cầm, sau đó buộc chặt lại bằng dây mây.

Một số lưu ý khi đan cần xé

• Sau khi đan xong, cần xé được phơi khô để sử dụng.
• Nan tre, trúc cần được đan chặt chẽ để cần xé có độ bền cao.
• Khoảng cách giữa các nan tre, trúc cần được đan đều nhau để cần xé trông đẹp mắt.
• Dây mây cần được buộc chắc chắn để cần xé không bị bung ra.

Cần xé là một vật dụng hữu ích, cần thiết trong đời sống của người dân Việt. Nó không chỉ là một công cụ lao động mà còn là một nét đẹp văn hóa cần được gìn giữ và phát huy. Hy vọng qua nội dung chia sẻ của Tre Trúc Huy Hoàng về cái cần xé đã mang lại những thông tin hữu ích dành cho bạn.