Cây cói (cây lác) là cây gì? Đặc điểm, ứng dụng, trồng và chăm sóc

Cây cói thuộc loài cỏ dại nên rất dễ trồng, sức sống mạnh mẽ và không kén đất. Cói sinh trưởng tại môi trường ẩm ướt, chúng mọc khắp nơi từ đầm lầy đến đồng ruộng. Thân rễ, thường được gọi là củ cói, phát triển ngầm dưới đất. Người dân chủ yếu trồng cói để lấy thân làm nguyên liệu đan chiếu hoặc làm dây cói buộc hàng. Hãy cùng Tre Trúc Huy Hoàng tìm hiểu về đặc điểm, ứng dụng, cách trồng và chăm sóc cây cói trong bài viết dưới đây.

Cây cói là cây gì?

Cây cói (cây lác) có tên khoa học Cyperus Malaccensic Lamk thuộc họ Cói (Cyperaceae). Chủ yếu thuộc chi Cyperus (cùng các loài lác, cú). Ở nước ta, cói mọc tự nhiên và được trồng ở các tỉnh phía Bắc từ Quảng Ninh đến Thanh Hóa và dọc ven biển các tỉnh Nam Trung Bộ. Hai loài chủ yếu được trồng là cói bông trắng (Cyperus tegetiformis) và cói bông nâu (Cyperus corymbosus).

Đặc điểm hình thái

Thân

Thân khí sinh của cói là loại thân cỏ mọc thành cụm. Mặt cắt ngang thân có hình dạng 3 cạnh, có thể lõm hoặc phẳng, và gần phần gốc thì tròn hơn so với phía ngọn. Thân có màu sắc xanh và có đặc tính mềm. Lúc còn non, thân cói có màu xanh đậm và bóng, trong khi khi già đi thì có màu vàng nhạt.

Lá

Lá cói có bẹ ôm lấy thân và mọc ra từ gốc của cây, 2 mép của bẹ thường gần nhau và tạo thành ống: lá được xếp thành 3 dãy theo thân. Lá bao gồm lá vẩy, lá bẹ và lá mác. Lá vẩy xuất hiện sớm nhất và có chức năng bảo vệ thân ngầm. Lá bẹ thường có từ 2-4 cái và có nhiệm vụ thực hiện quá trình quang hợp và bảo vệ phần non của cây ở gốc thân. Lá mác đóng vai trò quang hợp cũng như bảo vệ hoa.

Rễ

Rễ cói phát triển từ các đốt của thân ngầm. Có ba loại rễ chính: rễ ăn sâu, rễ ăn ngang và rễ ăn nổi. Rễ ăn sâu chịu trách nhiệm hút chất khoáng từ lớp đất sâu; rễ ăn ngang hút chất màu từ lớp đất ở tầng mặt đất; rễ ăn nổi hút các chất dinh dưỡng hoà tan trong nước.

Rễ cói có khả năng phát triển sâu đến 1 mét, nhưng phần lớn hoạt động ở độ sâu dưới mặt đất từ 10-20cm. Rễ khi còn non có màu trắng, khi già chuyển sang màu nâu hồng, và khi chết thì màu đen.

Hoa

Hoa cói là loại hoa lưỡng tính, có cấu trúc rất đơn giản và có kích thước nhỏ, được thiết kế phù hợp với việc thụ phấn bằng gió. Hoa chỉ có 3 nhị, bao phấn đính ở gốc của nhụy có đầu xẻ 3. Bộ nhụy gồm ba lá noãn hợp lại thành bầu trên, một ô chỉ chứa một noãn, một vòi và ba đầu nhụy dài.

Xem thêm: Tìm hiểu về đặc điểm và những ứng dụng của cây guột

Đặc điểm nổi bật của sợi dây cói

– Dẻo dai và mềm: Phần sợi chiết suất từ thân của cây cói có tính chất dẻo và mềm mại, giúp cho việc chế tạo các sản phẩm thủ công mỹ nghệ như chiếu, thảm, túi xách và các sản phẩm handmade dễ dàng.

– Bền bỉ và chịu mài mòn tốt: Dây cói có độ bền cao, chịu mài mòn và va đập tốt, làm cho các sản phẩm từ cây cói có tuổi thọ lâu dài.

– Dễ dàng tẩy rửa: Trong thân cây cói có chứa chất saponin có tính chất làm sạch tự nhiên, giúp cho sợi cói dễ dàng bị thấm nước và dễ dàng tẩy rửa.

Ứng dụng của cây cói

Dùng làm chiếu và các sản phẩm thủ công

Cây cói là nguyên liệu chính để chế tạo các sản phẩm như chiếu, thảm, túi xách, màn cửa và các mặt hàng thủ công khác. Đặc tính của sợi cói giúp tạo ra những sản phẩm thủ công chất lượng cao và có tính thẩm mỹ cao. Chiếu cói là một sản phẩm nổi tiếng và gắn liền với cuộc sống của biết bao thế hệ người Việt.

Trang trí kiến trúc

Những sản phẩm từ cói cũng được sử dụng như một điểm nhấn trong kiến trúc và trang trí nội ngoại thất. Không chỉ mang đến sự ấm cúng và gần gũi cho không gian sống mà còn tạo nên vẻ đẹp tự nhiên và gần gũi, làm cho không gian trở nên thư giãn và thoải mái.

Xem thêm: Những loại dây sợi tự nhiên thường dùng trong handmade, trang trí mộc

Dùng làm thuốc

Ngoài các ứng dụng về sợi, cây cói còn được sử dụng trong y học dân gian. Các phần của cây có thể được sử dụng để điều trị bệnh như làm giảm đau, chữa trị vết thương và các tác dụng kháng vi khuẩn.

Bảo vệ môi trường

Cây cói có khả năng hấp thụ lượng khí CO2 lớn trong quá trình quang hợp, giúp làm giảm lượng khí CO2 trong không khí và giúp kiểm soát biến đổi khí hậu. Ngoài ra, cây cói còn giúp ngăn chặn sạt lở đất và gió bão, bảo vệ đất đai và nguồn nước ngọt.

Giá trị về kinh tế

Trồng cây cói mang lại lợi ích kinh tế cho bà con nông dân. Việc thu hoạch và chế biến sợi cói tạo ra việc làm cho nhiều người và đóng góp vào tăng trưởng kinh tế của địa phương.

Trồng và chăm sóc cây cói

Thời vụ trồng cói

Tại các tỉnh đồng bằng Bắc bộ được trồng làm 2 vụ: Vụ chiêm, trồng vào tháng 3-4 và thu hoạch vào tháng 9-10. Vụ mùa, trồng vào tháng 7-8 đến tháng 5-6 năm sau cho thu hoạch.

Chọn giống

Sử dụng ruộng cói đúng giống, lưu gốc từ 3-5 năm để tách mống cói. Mầm cói khi tách có chiều cao từ 15 -30 cm, đường kính từ 3 – 5 mm là tốt nhất. Nếu bạn chọn cây cói đã trưởng thành để nhân giống, nên cắt ngắn còn 30 cm. Tách mống để trồng, 2 – 3 mầm/khóm. Sau khi tách mầm cói nên trồng ngay. Hoặc có thể bảo quản trong bóng mát, giữ ẩm gốc từ 3 – 5 ngày. Tỉa mống từ 1 sào có thể cung cấp giống trồng cho 8 sào.

Chuẩn bị đất

Cây cói do trồng 1 lần nhưng thu hoạch nhiều vụ, nhiều năm. Để cây cói cho năng suất và chất luợng sản phẩm cao thì còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, song trước hết là phải chọn đất phù hợp và đảm bảo cho cây cói phát triển liên tục nhiều năm. Vùng trồng cói phải có hệ thống mương tưới tiêu chủ động và thuận lợi khi vận chuyển cói tươi. Nên chân đất cần chọn chân đất thịt, tầng dầy canh tác từ 40 – 60 cm, giàu độ mùn. Độ mặn không quá 0,2% và độ PH từ 5 – 8.

Tưới tiêu

Thời kỳ đâm tiêm, đẻ nhánh, ruộng cói cần được giữ ẩm thường xuyên, đảm bảo cói đẻ nhánh khỏe, gốc trắng, phẩm chất tốt. Mực nước ở ruộng cói thời kỳ này nên để từ 4 – 5cm. Thời kỳ vươn cao, mực nước cần được duy trì ở mức 2 – 3cm. Mặt khác, trong thời kỳ này, cây cói chịu mặn yếu nên nguồn nước tưới cho cói trong thời kỳ này yêu cầu độ mặn từ 0,08 – 0,25% thì cói sinh trưởng tốt. Thời kỳ thu hoạch, nước cần được rút ra khỏi ruộng trước 10 – 15 ngày. Thời kỳ cói chín cần giữ ẩm, nếu chưa thu hoạch nên để mực nước 3 – 5cm.

Bón phân

Cây cói cần được bón nhiều phân nhất là phân đạm, cân đối với các nguyên tố dinh dưỡng mới sinh trưởng tốt, cho năng suất và chất lượng cao, tăng khả năng chống chịu sâu bệnh. Muốn bón phân cho cói có hiệu quả cần căn cứ vào tính chất đất, tình hình sinh trưởng của cây và sản lượng thu hoạch hàng năm.

Làm cỏ

Ruộng cói mới trồng sau 20-30 ngày thì làm cỏ lần đầu tiên. Tiếp đến dựa theo cỏ nhiều hay ít để điều chỉnh (nên 1 tháng 1 lần). Sử dụng trấu bao phủ sau khi làm cỏ sạch có công dụng hạn chế cỏ mọc. Ruộng cói sau khi tiến hành thu hoạch, phải dọn dẹp sạch rác bổi và làm cỏ ngay.

Phòng trừ sâu bệnh

Đối với cây cói thì sâu các loại là loại cần phòng trừ chính, ngoài ra còn có chuột phá hại cũng cần phòng trừ. Các loại phá hại chính thường thấy là: Sâu đục thân, các loại bọ chích hút và cào cào. Biện pháp phòng trừ sâu bệnh chính là dùng thuốc trừ sâu. Dùng thuốc sâu vừa có tính xông hơi; vừa có tính nội hấp thì sâu có hiệu quả cao. Cụ thể như: Trebon, Conphai, Sutin hoặc Chess…

Thu hoạch

Thời điểm thu hoạch cói phải đảm bảo các điều kiện và yêu cầu: Cói đạt độ chín, thời tiết thuận lợi để chế biến đạt chất lượng cao, thuận lợi cho vụ cói sau. Khi tiến hành thu hoạch bảo đảm quy tắc: cắt sạch gốc, nhặt sạch bổi, giữ cói tươi để dễ chẻ. Cắt đến đâu giũ sạch bổi đến đấy. Nên thu hoạch vào lúc trời mát. Cách tốt nhất cắt cói vào buổi chiều, chẻ ban đêm, phơi buổi sáng.

Tóm lại, cây cói là một loại nguyên liệu tự nhiên quan trọng đem lại nhiều lợi ích trong cuộc sống. Hy vọng bài chia sẻ trên của Tre Trúc Huy Hoàng về cây cói sẽ đem lại những thông tin hữu ích về loại cây này, giúp bạn giải đáp được những thắc mắc của mình.